Makale & Formül

Saçlı derinin seboresi ve tedavide kullanılan saç şampuanı

Kafa derisi seboreik dermatitin en sık yerleştiği vücut bölgesidir. Yağ bezlerinin aşırı miktarda sebum üretmesi ile belirgin hiperaktivite hali olarak tanımlanır. Seboreik dermatit, sınırları belirsiz pullu, eritemli(kırmızı) yamalarla karekterize kronik, tekrarlayıcı inflamatuvar bir deri hastalığıdır. Genellikle ergenlikten sonra ortaya çıkar ve uzun yıllar artma ve azalma dönemleriyle sürer. Erkeklerde 20-40 yaşlarda daha sıklıkla görülmektedir. Seboreik dermatit nedeni tam anlaşılmamakla birlikte, Malassezia mayaları, hormonlar (androjenler), sebum düzeyleri ve immun yanıt gibi faktörlerin hastalığın gelişiminde rol oynadığı bilinmektedir. ılaçlar, ortam ısısı ve nem gibi iklim değişiklikleri, beslenme biçimleri, atopi, basınç değişiklikleri, norolojik durumlar, mikroanjiopatik vasküler değişiklikler, alkol alımı, metabolik değişiklikler, yorgunluk ve stres, riboflavin, piridoksin ve biotin eksikliği seboreik dermatiti alevlendirilebilir.

Saçlı deride basit kepeklenme seboreik dermatitin en bilinen belirtisi olmakla beraber daha sonra mercimek ile para büyüklüğünde eritemli lezyonların üzerinde yağlı görünümlü sarı kabuklar oluşur. Bunlar birleşerek daha geniş alanları kaplayabilir. Bebeklerde saçlı deride görülen seboreik dermatitin adı konaktır. Anneden geçen androjen hormonlarının etkisi ile bebeklerde seboreik dermatit görülebilmektedir.

Seboreik dermatit oluşumunda sebumun rolü bilinmesine rağmen hastalarda sebum düzeyleri veya sebum salgı oranında anlamlı bir artış görülmemiştir. Daha çok yağ bezlerinin yoğun olduğu bölgeleri tutan bir hastalıktır. özellikle saçlı deri, kaşlar, alın, göz kapağı kenarları, yüzün orta bölgesi, sakal, kulak arkası, dış kulak arkası, boyun, göğüs ve sırtın orta bölgesini, büklüm yerleri ve genital bölgeyi tutar.

Seboreik dermatit saç dökülmesine sebep olmaz. Ancak androgenetik alopesi denilen erkek tipi saç dökülmesinde artmış androjen etkisine bağlı saçlı deride yağ salgısı artar. Burada birincil durum androgenetik alopesi olup seboreik dermatit ikincil olarak olaya eşlik eder.

Genellikle topikal tedavilere cevap veren hastalık bazen tedaviye rağmen artmakta kişinin günlük yaşamını etkilemekte ve sistemik ilaçlara gerek duyulmaktadır. Hastalara öncelikle anlatılması gereken hastalığın tekrarlayıcı olduğudur. Tedavi ile düzelse bile yeniden hastalık oluşabilir. Tedavi, hastalığın iyileştirilmesi ile birlikte tekrarın önlenmesi veya daha uzun hastalıksız dönemler için koruyucu önlemleri kapsamaktadır. Hastalığın tedavisinde çeşitli yöntemler kullanılmaktadır.

Bu haftaki makalemizde ıspanyol ılaç Formüleri’nde yer alan ve seboreik dermatit tedavisinde kullanılan bir formülü inceleyeceğiz.

Rp

Coaltar saponificado          10 %

Cetrimida                             2 %

Ketoconazol                         2 %

Tegobetaina                       45 %

Aqua destilada c.s.p.       250 c.c.

Formülde yer alan maddeler

Coaltar saponificado-Kömür katranı-Goudron de Houille-Coal tar-Pix Carbonis-Pix Lithanthracis- Steinkohlenteer;

Maden kömürünün kuru distilasyonu ile hazırlanır. Naftaline benzer kokusu, yakıcı lezzeti vardır. Siyaha yakın renkte yoğun sıvıdır. Hava ile temasta katılaşır. Suda hafifçe çözünür. Kloroform ve benzende çözünürken, alkol ve eterde kısmen çözünür. Yoğunluğu hava etkisi ile yavaş yavaş artar. Parlak isli bir alevle yanar. Doymuş çözeltisi turnusole karşı alkali reaksiyon verir. Kömür katranı, kepek ve psoriyazisin yanı sıra saç bitlerini öldürmek ve uzaklaştırmak için kullanılan tıbbi şampuan, sabun ve pomatların bileşimine girer. Kömür katranının kuru distilasyonu ile hazırlanan çözünür ekstreleri (%2) de kepek tedavisinde kullanılır. Katranlar ve katran yağları epidermisin kalınlığını azaltırlar. Antiprüritiktirler ve zayıf antiseptik etki gösterirler. Topikal olarak ekzema, psoriyazis, kepek, seboreik dermatit ve diğer cilt hastalıklarının tedavisinde kullanılırlar. Kömür katranı preparatlarının yerini büyük ölçüde odun katranları almıştır. Ultraviyole ışığı psoriyazis tedavisinde kömür katranının etkinliğini artırır. Bazı odun katranları ekspektoran preparatlarının bileşimine girer. Katran homeopatik tıpta da kullanılmıştır.

Setrimid-cetrimida-cetrimidum-zetrimid-cetrimide:

Beyaz veya hemen hemen beyaz renkte, hacim işgal eden, akıcılığı yüksek, karakteristik kokusu olan yanabilir bir tozdur. Su, alkol ve kloroformda serbestçe çözünür; eterde pratik olarak çözünmez. Karbon dioksit'ten arındırılmış sudaki %2.0 a/v çözeltisi çalkalandığında kuvvetle köpürür. Sabun ve diğer anyonik sürfaktanlar, bentonit, iyot, fenilmerküri nitrat ve alkali hidroksitleri ile geçimsizdir. Sulu çözeltileri metallerle reaksiyona girer. ıngiliz Farmakopesi (BP)'ye göre Konsantre Setrimid çözeltisi (Strong Cetrimide Solution BP 1993) %20-40 oranında setrimid ile koruyucu olarak %10'a kadar alkol veya izopropil alkol ya da her ikisini birden içerir. Kullanım için bu konsantre çözeltiden %1'lik sulu çözelti hazırlanır. Hazırlanan bu çözelti otoklavda sterilize edilebilir. Sterilize preparatları açıldıktan sonra 7 gün içinde kullanılmalı, bu süre aşıldığında atılmalıdır. Setrimid kuvaterner amonyum yapılı bir antiseptiktir. Gram-pozitif ve gram-negatif (yüksek konsantrasyonlarda) bakterilere karşı bakterisid etki gösterir. Ancak özellikle bazı Pseudomonas türleri ile Mycobacterium tuberculosis setrimid de dahil kuvaterner amonyum yapılı bileşiklere karşı rezistandır. Setrimid bakteri sporlarına karşı etkisizdir. Antifungal aktivitesi değişkenlik gösterir ve bazı virüslere karşı etkili olabilir. Başta benzalkonyum klorür olmak üzere diğer kuvaterner amonyum bileşikleri gibi deri, yara ve yanıkların yıkanma ve temizlenmesinde kullanılır. Bu amaçla %0.1-1'lik çözeltileri veya %0.5'lik kremleri kullanılır. çözeltileri genellikle daha konsantre hazırlanmış çözeltilerinden seyreltilerek elde edilir. Setrimid çoğu zaman tek başına değil, klorhekzidin ile kombine halde kullanılır. Bu kombinasyon losyon formunda akne tedavisinde yararlı olur. Setrimid ve benzalkonyum klorür, göz damlaları ve sert tip kontakt lenslerin temizliğinde kullanılan çözeltilerin bileşimine de girer ancak yumuşak kontakt lenslerde aynı amaçla kullanılmamalıdırlar.

Ayrıca %1-3 oranında setrimid içeren saç şampuanları seboreik dermatit olgularında kepeğe karşı kullanlır. Setrimid bazı emülsifiyan preparatların bileşimine de girer. Setrimid kuvaterner amonyum yapılı bir antiseptiktir. Kuvaternerner amonyum tuzları antiseptik ve dezenfektan olarak kullanılırlar. Genel olarak katyonik deterjanlar bakteriyostatik etkilidirler, fakat yeteri kadar yüksek konsantrasyonda uygulandıklarında bakterisid etki de gösterirler. Antibakteriyel etkilerini yüzey aktif etkileri ile bakteri sitoplazma membranının geçirgenliğini bozarak gösterirler. Ancak antimikrobik spektrumları fazla geniş değildir. Gram-pozitif bakteriler üzerinde, gram-negatif bakterilere göre daha güçlü etki gösterirler. Fungustatik etkinlikleri azdır. Bazı virüslere karşı da aktiftirler. Mycobacterium tuberculosis ve bakteri sporları üzerinde etkisizdirler. ciltte tahriş yapabilir.

Ketoconazol- Ketoconazole- Ketoconazolum ;

Ketokonazol beyaz veya beyaza yakın renkte bir tozdur. Pratik olarak suda çözünmez; alkolde az çözünür; metil alkolde çözünür; metilen klorürde serbestçe çözünür. Ketokonazol imidazol grubu antifungal bir ilaçtır. Bu grupta yer alan diğer antifungal ilaçlar, klotrimazol, flukonazol, itrakonazol, mikonazol ve diğer birçok topikal ilaçlardır. Bunlar içinde ketokonazol, antifungal aktivite için gereksinim duyulan dozlardan daha yüksek dozlarda adrenal steroidlerin sentezini inhibe edebilme özelliği olan tek ilaçtır. Diğer antifungal ilaçlar gibi ketokonazol de etkisini fungal hücre membranı üzerinde gösterir. Ketokonazol daha yüksek konsantrasyonlarda mantar hücre membranı üzerinde direkt fizikokimyasal etki de yapar ve bu şekilde fungusit etki gösterir. Topikal ketokonazol önemli ölçüde sistemik absorbsiyona uğramaz. Bununla birlikte %2'lik şampuanının tekrarlanarak kullanılması ketokonazol'ün saç keratini içine absorbe olmasına yol açar.

Tegobetaina- Alkılamıdo betaıne;

Amidopropil betaindir. Açık sarı sıvı, karakteristik kokulu olup, amfoterik deterjan köpük ve temizleyici özelliklerinden dolayı temizleme ve şampuan formülleri içerisinde yer alır. Cilt tarafından iyi tolere edilir. Hindistan cevizi yağı  ve  yağlı asitlerin  reaksiyonu  sonucu  önce dimetilaminopropilamin elde edilir ve daha sonraki reaksiyonlarda tegobetaina elde edilir. Sıvı hijyen ürünlerinde  (jeller, şampuanlar, diş hijyen …) kullanılmaktadır. Bakteriostatik, fungustatik özellikli saç formüllerinin taşıyıcı sıvağı olarak tercih edilir. Saça canlılık ve parlaklık verir.

Formülün hazırlanması

Cetrimid  kaynatılmış soğutulmuş distile su içerisinde eritilir. Kömür katranı Tegobetaina ile karıştırılır. Minimal miktarda alkol ile ketokonazol eritilir ve Kömür katranlı Hindistan cevizi özlü  şampuan (tegobetaina) ile karıştırılır. ıçerisinde cetrimid eritilmiş distile su ilavesiyle şampuan toplam 250 cc olacak şekilde hazırlanır.

Haftada iki üç sefer saç yıkanır.

ıyi bir hafta dileğiyle…

Kaynak

La Formulacıon Magıstral En La Ofıcına De Farmacıa 3.a Parte, valencia,1990  (page176-177)

Uzm.Ecz.Ahmet Nezihi Pekcan
Pekcan eczanesi - Konya
pekcanecz@gmail.com
Tel: (332) 3520657
http://www.majistralformul.com/