Haberler
Eczanelerde Laboratuvar Güvenliği
Eczanelerde Laboratuvar Güvenliği
ÖNSÖZ
Değerli meslektaşımız,
Majistral ilaç hizmeti veren bir laboratuvarın varlığı hastalarımız için ne kadar önemli ise
bu hizmetin verilmesi esnasında eczacılarımızın, teknikerlerimizin ve çevremizin güvenliğide
o kadar önemlidir. Majistral ilaç laboratuvarlarının güvenliğinin sağlanması, çalışana ve çevreye zarar verebilecek nitelikteki fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik tüm tehlike ve olumsuzlukların ortadan kaldırılmasını veya en aza indirilmesini sağlayan bir tür risk yönetimi olarak tanımlanabilir. Bu kitapçık siz değerli meslektaşlarımızın hastalarınız için
majistral ilaç yapımı esnasında yürütülen hizmetleriniz sırasında sizleri, çalışanlarınızı ve
çevrenizi her türlü tehlike ve kazadan korunmasını, risklerin azaltılmasını sağlayıcı önlemleri ve beraberinde laboratuvar güvenliği ile ilgili uygulamaları içermektedir. Paylaşılan bilgiler tavsiye ve öngörü niteliğinde olup amacımız standartların yükseltilmesi ve bu konuda bir farkındalık yaratmaktır. Tüm meslektaşlarımıza yararlı olasını dileriz.
“Kişisel laboratuvar güvenliğiniz çoğunlukla SİZE bağlıdır.”
GİRİŞ
Eczanelerimizde majistral ilaç yapımında kullanılan çok çeşitli kimyasal maddelerin toksik,
kanserojen, tahriş edici, yanıcı, parlayıcı, yakıcı olma gibi birçok özelliği bulunabilmektedir.
Özellikle kimyasalların yanlış kullanımı veya uygun olmayan şekillerde atık haline getirilmesi
hem insan sağlığı ve çevremiz açısından zararlı olabilmektedir. Amacımız hastalarımıza ilaç
hazırlarken hem kendimizi hem çalışanlarımızı hem de çevremizi korumak olmalıdır. Bu bağlamda laboratuvarlarımızın güvenliğinin sağlanabilmesi amacıyla öncelikle bazı kurallar
oluşturmalı ve kurallara uymalıyız.
Majistral ilaç hazırlarken gerekli önlemlerin alınmaması ve gereken koşulların oluşturulmaması daha sonra telafisi mümkün olmayan olumsuz durumların ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Bizler eczacı olarak çalıştığımız tüm kimyasalların fiziksel, kimyasal ve teknik özellikleri ile bu kimyasalların insan üzerine etkilerini bilmek zorundayız. Eczacı olarak bu bilgileri laboratuvarımızda beraber çalıştığımız eczacı teknikerlerimize de öğretmemiz gerekmektedir. Eczanemizde laboratuvarlarımızda kullanılan cihazları tanımak, onları doğru kullanmak, çalışırken alınması gereken güvenlik önlemlerinin neler olduğunu bilmek büyük önem taşır.
Eczane Laboratuvarının Güvenliğini Etkileyen Etkenler
Eczacılık mesleğine yeni başlayan meslektaşlarımızın ilk yıllarda güvenli çalışmaya dikkat ettikleri ancak deneyimleri arttıkça güvenli çalışma kurallarını göz ardı ettikleri gözlemlen-mektedir. Eczacılar ve teknikerler laboratuvarlarında sağlığa zararlı birçok etkenle karşı karşıya bulunurlar. Bu etkenlerin neler olduğunu çok iyi bilmeli ve olası sonuçlarını ön görebilmelidir. Laboratuvarlarda güvenlik ile ilgili tüm koşullar eksiksiz yerine getirilse de bazı kazaların meydana gelmesi engellenememektedir. Kullanılan bazı kimyasal maddeler eczacılarımızın ve teknikerlerimizin sağlığını tehdit etmektedir. Çeşitli gaz, buhar, sıvı, toz veya bunların karışımı olan maddeler; solunum, sindirim, deri yoluyla vücuda girebilmekte ve insan sağlığını tehdit etmektedir. Eczanelerimizin laboratuvar ortamını özellikle ısı, nem, hava akımı, basınç, renk, gürültü, titreşim, aydınlatma, temizlik gibi koşullar sağlığımızı ve güvenliğimizi tehdit eden unsurlardır. Majistral ilaç yapımında kullanılan kimi kimyasallar tek başına doğrudan tehlike oluşturmazken; gerçekleşen reaksiyonlar sonucu çok çeşitli tehlikeler oluşabilmektedir.
Eczane Laboratuvarlarında Kazaların ve Hataların Nedenleri
Merkezinde insan olan bu kazaların nedenleri oldukça çeşitlidir. Bunlar;
Aşırı Güven: Eczacının veya teknikerin daha önce defalarca yaptığı bir ilacı veya yapım aşamasındaki süreci, gözü kapalı yaparım düşüncesine kapılması,
Bilgisizlik: Yapılacak ilacın yapım aşamalarında kullanılan kimyasal madde ve cihazlarda, deney ortamı konularında eczacının bilgisinin eksikliği,
Dikkatsizlik ve İhmal: Kimyasalların açıkta ağzı açık bırakılması, cihazların açık unutulması, priz ve elektrik kablolarının güvenlik altına alınmaması, koruyucu güvenlik donanımlarının kullanılmaması,
Kazaları Önemsememek: Kazaların daima başkalarının başına gelebileceğini düşünmek, disiplinden uzaklaşmak, koruyucu güvenlik ekipmanlarının acemiler tarafından kullanıldığını düşünme,
Olumsuz Fiziksel Koşullar: Majistral ilaç yapılan ortamın dikkati dağıtacak bir yer olması, ısıtma, havalandırma, aydınlatma temizlik koşullarının yetersiz olması, yeterli nicelik ve nitelikte olmayan cihaz ve ekipmanlar,
Psikolojik Özellikler: Eczacının sosyal hayata ilişkin sıkıntıları ve yaşadığı olumsuz durumlardan etkilenmesidir.
Eczane Laboratuvar Güvenliğinde Yapılması Gerekenler:
Eczacıların ve yardımcı teknikerlerin kazalar ve sorunlar ortaya çıkmadan önce uyması gereken pek çok kural vardır. Bunların bazıları şöyle sıralanabilir:
İletişim Kurma: Eczacı ve teknik personel güvenliğin sağlanması amacı ile bu konu ile ilgili bilgi ve tecrübelerini sürekli canlı tutmalıdır. Mevcut kurallara, önlemlere, maddelere, cihazlara, acil durumlara ve tehlikelere yönelik sürekli bilinçlendirilmelidir.
Planlı Hareket: Eczacı yapacağı ilacı planlamalı ve planına uygun ilacını yapmalıdır. ”İlacını planla, planına uy.” cümlesini ilke edinmelidir.
Güvenli Hareket: İlaca başlamadan önce laboratuvar ve kişinin güvenliği ile ilgili her türlü donanım veya değişkenler (önlük giyilmesi, eldiven takılması, koruyucu gözlük takılması, galoş benzeri malzemenin kullanımı gözden geçirilmelidir.
Eczane Laboratuvarında Uyulması Gereken Güvenlik Kuralları:
1.Eczacı ve teknik personel hareketi kısıtlayıcı giysiler giymemeli, herzaman laboratuvar önlüğü ile çalışmalı gerektiğinde gerekli koruyucu ekipmanları (eldiven, gözlük, galoş/terlik/laboratuvar ayakkabısı, maske veya siperlik) kullanmalıdır.
2.Kontak lens gözün kendini temizleme hızındaki azalmadan dolayı kesinlikle takılmamalıdır. Kontak lens kullanan bir kişinin gözüne bir kimyasal sıçradığında, etkili irrigasyon yapılamaması daha büyük bir yaralanmaya neden olmaktadır.
3.Eczacı hazırladığı ilacı farmakalite güvencesi standartlarında hazırlamalı, hammaddelerin seçimi bu yönde olmalı ve rutin kontrolleri yapılmalıdır.
4.Toksik olmadığı bilinen kimyasal maddeler dahil hiçbir kimyasal madde, fiziksel özelliklerini belirlemek için tadına, kokusuna bakılmamalıdır.
5.Majistral ilaç hazırlanmasında kullanılan tüm maddeler orijinal ambalajında, ışıktan bozulabilecek maddeler renkli şişelerde etiketlenmiş olarak saklanmalıdır.
6.Laboratuvarda kullanılan her türlü cihaz, alet ve ekipmanların rutin kontrolleri yapılmalı, gerekli bakım ve kalibrasyonları takip edilmelidir.
7.Eczane laboratuvarlarında birşeyler yemek ve içmek kesinlikle yasaktır. Laboratuvarınız-daki dolap veya buzdolaplarında yiyecek ve içecek bulunmamalıdır.
8.Sifon etkisini başlatmak veya pipetleri doldurmak için ağızla çekme yapılmamalıdır.
9.Standart güvenlik teçhizatı bulunmalı ve nasıl kullanılacağı bilinmelidir. Laboratuvarlarda yangın söndürme cihazı, göz yıkayıcı, çeker ocak veya biyogüvenlik kabini (2.sınıf), ilk yardım gereçleri ve kimyasal atıklar için taşıyıcı bulunmalı ve yerleri bilinmelidir.
Çalışma Ortamı Güvenliği:
Eczane laboratuvarları her zaman düzenli, temiz ve çalışmaya uygun şekilde tutulmalı, gereksiz ya da gereğinden fazla ekipman ve materyal bulundurulmamalıdır. Asit ve alkali dökülmesi halinde yer bol akar su ile yıkanmalıdır. Kimyasal maddeler gelişi güzel karıştırılmamalıdır. Şişelerin kapakları değiştirmemelidir.
Hammadde kullanımı:
1.İlaç yapımında kullanılan tüm kimyasalların yanıcı veya toksik etkileri bilinmeli.
2.Şişelerden alınan fazla çözelti asla geri dökülmemeli, atılmalıdır.
3.Asit ve bazların yoğun çözeltileri çalışılacaksa daha dikkatli çalışılmalıdır. Daima yoğun asit suya ilave edilmelidir.
4.Şişelerden sıvı dökerken bilgilendirme yazılarının tahrip olmaması için etiket tarafı yukarı gelecek şekilde tutulmalıdır.
5.Katı olan tüm kimyasallar her zaman temiz bir spatül veya kaşıkla alınmalıdır.
6.Kapalı veya tıpalı kapta veya tüpte ısıtma yapılmamalıdır.
Atıklar:
1.Uçucu sıvılar lavaboya dökülmemelidir.
2.Dökülme ve sıçrama sırasında veya sonrasında alınacak önlemler, uyulacak kurallar ile
dezenfeksiyon ve temizlik prosedürleri yazılı olarak bulundurulmalıdır.
3.Kontamine sıvı atıklar, atık lavabo sistemine boşaltılmadan önce kimyasal veya fiziksel olarak dekontamine edilmelidir.
Kimyasal Madde Çeşitleri:
1.Aşındırıcı Kimyasal Maddeler:
Asitler: Bir veya daha fazla H iyonları içeren ve kimyasal yönden oldukça aktif olan bileşiklerdir. Organik veya inorganik asitler şeklinde kullanılırlar. Depolanma veya raf sistemlerinde alçak raflarda ve geniş şişelerde saklanmalıdır. Asitler özellikle bazlardan ve magnezyum, potasyum, sodyum gibi aktif maddelerden ayrı tutulmalıdır.
Bazlar: OH iyonları içeren ve kimyasal yönden aktif olan bileşiklerdir. Depolama sırasında asitlerden ayrı muhafaza edilmelidir. KOH veya NAOH gibi maddeler için kontrol emiciler veya nötralize ediciler kullanılmalıdır.
2.Toksik Maddeler:
Vücuda ağızdan, solunum veya deri yoluyla girerek akut veya kronik etkiler oluşturabilmektedir. Herhangi bir madde zararsız bile olsa, yüksek miktarlarda toksik olabilir.
Bazı kimyasallar çok düşük dozlarda toksiktir.Toksik bileşikler, yaralanmalara yol açıcı nitelikteki kimyasal bileşiklerdir (örn.asetilen ve dietileter) ve sistemik zehirler (örn. arsenik, benzen, civa) yaşamsal faaliyetleri engelleyen maddelerdir.
3.Kanserojenler:
Kanserli hücrelerin büyümesine yol açan her türlü maddelerdir. En önemli kanserojenler arsenik, benzidin ve kurşun arsenat yer almaktadır. Olası kanserojenler olarak kloroform ve etilenoksit örnek verilebilir. Kanserojenler, kansere yol açabilir ibaresi ile etiketlenmelidir. İzole bir ortamda veya çeker ocak altında çalışmak, lastik eldivenler giymek gerekmektedir.
4.Reaktifler:
Parlayabilir ve tutuşabilir kimyasal maddelerdir. (örn. aseton, benzen, dietileter, alkoller, heptan, tolüen). Parlayabilir ve tutuşabilir kimyasal maddelerin alevlenme noktası farklıdır ve alevlenme noktası, hava ile alevlenebilen karışımı oluşturmak üzere yeterli dumanın çıktığı en düşük ısıdır. Parlayabilir bir sıvının alevlenme noktası 37.8°C’in altındadır. Tutuşabilir sıvıların ise 37,8°C veya üzerindedir. Dumanı alevleyebilen ısı kaynağı elektrik kıvılcımı, statik bir kıvılcım veya açık alevlerdir. En büyük yangın riski ise uygunsuz şartlarda depolamadır.
5.Yanıcı Maddeler:
37.7°C’nin altında bir parlama noktasına sahip sıvılardır (örn.alkoller). Asitlerden ve oksitleyici ajanlardan uzak ve ayrı tutulmalıdır. Alev, sıcaklık ve kıvılcım gibi tutuşturucu kaynaklardan uzak muhafaza edilmelidir.
6.Oksidizerler:
Klorat, permanganat, inorganik peroksit ve nitrat gibi kolayca oksijen oluşturan maddelerdir. Bunlar organik maddelerin yanmasını hızlandırırlar. Bununla birlikte kağıt, tahta vb. gibi yanıcı ve tutuşturucu maddeler, çinko, alkali metaller ve formik asit gibi indirgeyici ajanlardan uzak tutulmalıdır.
7.Işığa duyarlı Kimyasallar:
Işığa maruz kaldıklarında tepkimeye giren maddelerdir. Serin ve kuru yerlerde koyu renkli şişelerde saklanmalıdır.
8.Peroksit Yapan Kimyasallar:
Uygun koşullar sağlandığında darbe ve ısı karşısında tutuşabilme özelliğine sahip, patlayıcı peroksitler oluşturan kimyasallardır (örn.siklohekzan,etileter).
9.Piroforik Maddeler:
Havada kendiliğinden tepkimeye giren maddelerdir. (örn. alüminyum, lityum, potasyum, fosfor, sodyum).
Değerli Meslektaşımız,
Eczanelerimizin laboratuvarlarında kullandığımız kimyasalların ambalajlarının üzerlerinde birtakım önemli işaretler, harfler ve yazılar vardır. Biz bunlara piktogramlar diyoruz. Eczacı olarak bu etiketleri okumak, anlamak ve yorumlamakla görevliyiz. Hem kendi sağlığımız hem yardımcı teknikerlerimiz hem de çevremiz için.
Gelin şimdi bunlara kısaca bakalım;
CAS NO: Kimyasal bileşikler, polimerler, biyolojik dizinler, karışımlar ve alaşımlar için kullanılan tek tanımlayıcı sayılardır. CAS numarası olarak da bilinir. Amerikan Kimya Derneği’nin bir alt bölümü olan Chemical Abstracts Service (CAS), bu numaraları bilimsel literatürde tanımlanmış her bir kimyasal bileşik için verir. Kimyasal bileşiklerin birden fazla ismi olabileceği için, amaç veri tabanı aramalarını kolaylaştırmaktır. Günümüz molekül veri tabanlarının hemen hepsinde CAS numarasıyla arama yapılabilir.
BATCH NO: Üretici tarafından kimyasallara verilen numaradır. Parti numarası, lot numarası, charge numarası olarak da adlandırılmaktadır. Bu numara ile stok takibi, kontrolü ve stok geri çağırma konusunda oluşabilecek krizlerin ortadan kalkmasında önemli bir faktördür. Belirli bir ürünün geri çağrılması ve imha edilmesi durumunda lot numarası imha edilir.
Kimyasallarda Sınıflandırma, Etiketleme ve Ambalajlama Yönetmeliği (SEA Yönetmeliği)
11 Aralık 2013 tarihinde, Avrupa Kimyasallar Ajansı tarafından hazırlanan rehber kitapçık Türkçeye çevrilmiş olup, Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca ülkemizdeki mevzuat ile uyumlu hale getirilmiştir. SEA, kimyasal madde ve karışımların sınıflandırılması, etiketlendirilmesi ve ambalajlanmasına ilişkin birçok yeni ve önemli unsurları ortaya koymaktadır. Yurt dışından gelen kimyasalların etiketlerinde kimyasala ait MSDS dediğimiz (Material Safety Data Sheet) bilgi formları mevcuttur. Türkçe karşılığı “Güvenlik Bilgi Formu (GBF) ”dur. Günümüzde MSDS yerine kimya otoriteleri artık SDS olarak adlandırmaktadır. Peki Güvenlik Bilgi Formu eczacının ne işine yarar neden önemlidir. Buna bakalım;
GBF: Kimyasal madde ve karışımların, insan sağlığı ve çevre üzerine olan olumsuz etkilerini, fizikokimyasal risklerini açıklayan; bu tehlikelerine karşın alınması gereken önlemleri açıklayan 16 ana başlık ve 48 alt başlıktan oluşan formdur. Ana başlıkları ile şöyle;
1.Kimyasalın kimliği
2.Zararlılık Tanımlanması
3.Bileşim veya Bileşenler Hakkında Bilgi
4.İlk Yardım Önlemleri
5.Yangınla Mücadele Önlemleri
6.Kaza sonucu Yayılma Önlemleri
7.Elleçleme ve Depolama. (Elleçleme :Doğru malzemeyi, doğru yere, doğru miktarda, doğru koşullarda, doğru sıklıkta, doğru yönlendirerek, doğru zamanda, doğru yöntem kullanımı ile doğru maliyetle sağlayan bilimdir.)
8.Maruz Kalma Kontrolü
9.Fiziksel ve Kimyasal Özellikler
10.Kararlılık ve Tepkime
11.Toksikolojik Bilgiler
12.Ekolojik Bilgiler
13.Bertaraf etme Bilgileri
14.Taşımacılık Bilgileri
15.Mevzuat Bilgileri
16.Diğer Bilgiler (tavsiyeler, kısaltma bilgileri, değişiklikler, revizyon bilgileri referanslar vb.)
SEA yönetmeliğinde Güvenlik Bilgi Formlarında bizi ilgilendiren 2 tane önemli piktogram vardır. Bunlardan ilki H harfi gösterilen Zararlılık Tanımlaması, bir diğeri P harfi ile gösterilen Önlem İfadeleridir. Eczanemize gelen her kimyasalın güvenlik bilgi formlarında yazan bu piktogramları okumak ve ne anlama geldiğini bilmek laboratuvar güvenliğimizi sağlamak adına oldukça önem arz etmektedir.
Gelin şimdi yukarıda bahsettiğimiz kelime ve piktogramları bazı örnekler üzerinde görelim;
Değerli Meslektaşımız,
Diğer bir konu da kimyasalların üzerindeki sembol ve işaretlerdir;
GHS-Globally Harmonized System-Küresel Uyumlaştırılmış Sınıflandırılma ve Kimyasalların Etiketlendirilmesi Sistemidir.
Kimyasal Güvenlik Seviyeleri:
Eczanelerimizde majistral ilaç yapımında kullandığımız laboratuvarları tanımak içinde çalıştığımız ortamın özelliklerini bilmek güvenlik adına büyük önem arz etmektedir. Bu bağlamda; Laboratuvarların kimyasal güvenlik seviyeleri (KGS) çalışılan kimyasal maddelerin miktarlarına ve özelliklerine göre dörde ayrılır.
Kimyasal Güvenlik Seviyesi 1;
KGS 1 grubuna giren laboratuvarlar; fiziksel veya sağlık açısından minimum tehlikesi olan kimyasal maddelerin bulunabileceği, derişik asitlerin ya da bazların toksik, karsinojen veya teratojen kimyasal maddelerin bulunmadığı laboratuvarlardır. Kapalı ayak ve bacaklar yeterli bir koruma sağlar.
Bu laboratuvarlarda alevlenebilir sıvıların miktarı 4 L’den azdır.KGS 1 laboratuvarları çeker ocak veya özel bir havalandırma sistemi gerektirmez.
Hazır kitlerle çalışan yada tehlikeli olan kimyasal maddelerin miktarının en fazla 500 mL olduğu araştırma laboratuvarları, lazer laboratuvarları, mikroskopi odaları bu gruba örnek verilebilir.
Kimyasal Güvenlik Seviyesi 2;
KGS 2 grubuna giren laboratuvarlar; fiziksel veya sağlık açısından düşük miktarda tehlikesi olan kimyasal maddelerin bulunabileceği, derişik/güçlü asitlerin ya da bazların miktarının 1 L’den fazla olmadığı, toksik veya yüksek tehlike özellikleri olmayan, olsa dahi sınırlı miktarda olan laboratuvarlardır. Uygun eldiven, göz koruması ve laboratuvar önlüğü kullanılmalıdır.
Bu laboratuvarlarda depolanan alevlenebilir sıvıların miktarı 40 L’den azdır.
Böyle laboratuvarda çeker ocak gerekebilir. Lisans düzeyinde öğretim veren kimya ve biyokimya laboratuvarları, standart biyomedikal laboratuvarları bu sınıfa örnek verilebilir.
Kimyasal Güvenlik Seviyesi 3;
KGS 3 grubuna giren laboratuvarlar; orta seviyede kimyasal veya fiziksel tehlikesi bulunan laboratuvarlardır.
Bu laboratuvarlar derişik asitler, bazlar, toksik kimyasal maddeler, diğer çok tehlikeli kimyasal maddeler veya kriyojenik sıvılarla çalışılan laboratuvarlardır. Uygun eldiven, göz koruması ve laboratuvar önlüğü kullanılmalıdır.
Bu grup laboratuvarlarda karsinojenler veya üreme toksinleri de kullanılır. Aşındırıcı, yanıcı ya da sıkıştırılmış toksik gazlar uygun kabin veya çeker ocaklarda bulunur. 40 L’den daha büyük hacimlerde yanıcı sıvıların depolandığı laboratuvarlardır.
Bu laboratuvarlar, çeker ocaklar veya lokal tahliyenin gerekli olduğu laboratuvarlardır.
Bazıları hava veya suya reaktif kimyasal maddeler için vakumlu odalar (glove box) içerir.
Kimyasal madde araştırma laboratuvarları, farmakoloji, kimya mühendisliği ve patoloji laboratuvarları bu sınıfa örnek verilebilir.
Kimyasal Güvenlik Seviyesi 4;
Yüksek seviyede kimyasal veya fiziksel tehlikelerin bulunduğu laboratuvarlardır.
Bu laboratuvarlar, patlayıcılar veya patlama potansiyeli olan kimyasal maddelerin sıklıkla kullanıldığı laboratuvarlardır. İşleme özel kişisel koruyucu donanımları kullanılır.
Kontrolsüz salınımın oluşması veya öngörülebilir kazalar durumunda yaşam ve sağlık açısından ani ve önemli tehlikeli koşulları oluşturma potansiyeline sahip büyük miktarlarda veya yüksek riskli materyallerin kullanıldığı laboratuvarlar bu gruptandır.
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM (KKD)
Eczane Laboratuvarlarımızda Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) kullanımı her majistral için risk değerlendirmesi yapılarak belirlenmelidir. Keza laboratuvarlarımızda değişik risk grubundan farklı kimyasallarla karşı karşıyayız. Ancak laboratuvarlarımızda ki Kişisel Koruyucu Donanımlar başlıca önlük, eldiven, maske, laboratuvar ayakkabısı/terlik/galoş, gözlük ve siperliktir.
Bu tip donanımlar gerektiğinde risk faktörleri göz önünde bulundurularak muhakkak kullanılmalıdır. KKD, kişi ile tehlike arasında bir engel oluşturarak kişiyi tehlikelerden koruyan ekipmanlardır. Kişisel Koruyucu Donanımları laboratuvar çalışmaları sırasında, eczacının veya teknikerin sağlığını korumak ve güvenliğini sağlamak amacıyla kullanılmalıdır. Eczane laboratuvarlarında kullanılacak KKD yapılan risk değerlendirmesi sonrasında belirlenmelidir. Tanımlanan risklere göre KKD’ın kim tarafından, ne zaman ve nasıl kullanılması gerektiği ortaya konmalıdır. Kişisel koruyucu donanımlar kişiler tarafından giyilen giysilerden veya riskleri azaltmak için kullanılan cihaz veya araçlardan oluşur. Eczane laboratuvarlarında kullanılan başlıca donanımlar önlükler, apron, eldiven, maske, gözlük, yüz siperliği ve galoştur.
Çalışmalar sırasında hangi tip koruyucu donanım kullanılacağı:
*Tehlikenin türüne
*İşin niteliğine
*Bulaş veya maruz kalma yoluna (solunum yolu, deri yolu, mukoza yolu, vb.)
*Maruz kalma olasılığına
*Kişisel özelliklere (lateks allerjisi, kontak lens kullanımı)
Bağlı olarak farklılık gösterebilir. Bu nedenle her majistral veya iş öncesi risk değerlendirilmesi yapılmalı ve KKD belirlenmelidir. İlaç yapımında veya iş sırasında sıçrama riski varsa gözlük veya siperlik, deriye zarar verecek bir kimyasal riski varsa eldiven, solunum yoluyla oluşabilecek bir zarar varsa maske, kıyafetlerimize zarar verebilecek bir durum varsa önlük, galoş kullanılmalıdır.
Eczane Laboratuvar Giysileri:
Önlük: Kimyasal maddelerin günlük giysilere ve cilde bulaşını engelleyerek çalışanı korur. Bu giysiler çalışanları bulaş, dökülme, saçılma gibi etkilerden koruduğu gibi kimyasalların laboratuvar dışına yayılmasını önleyerek halk sağlığını ve çevreyi de korur. Önlük giyme ve çıkarma işlemleri laboratuvar dışında yapılmalıdır. Aşındırıcılar (özellikle kuvvetli asit ve bazlar) ile çalışırken standart önlük üzerine TYVEK ® (sıvı geçirimi düşük ve kullanılan aşındırıcılara dayanıklı apron giyilmelidir.)
Eldiven: Tüm laboratuvar çalışanları gerektiğinde uygun eldiven kullanmalıdır. Eldiven yaptığınız ilaçtan çok sizi korumak amacıyla takılır. Laboratuvarlarda kullanılan standart lateks eldivenler yanında nitril ve vinil eldivenlerde vardır. Eldivenin kullanıcının eline tam oturması ve işlemler sırasında hereketleri kısıtlamaması gerekir. Ayrıca kişinin kullanılan materyale karşı alerjik olup olmadığı da dikkate alınmalıdır. Eldiven türlerini ve uyguluklarını inceleyelecek olursak;
Vinil: Dayanıklılığının ve elastikiyetinin düşük olması, duyarlılığının az olması, eli tam kavramaması dezavantajıdır.
Lateks: Esneklik seviyesi yüksek, katlanmaya, yırtılmaya ve sıcağa karşı direnci yüksek bir malzemedir.
Nitril: Nitril eldivenler yırtılma ve delinmelere karşı aynı kalınlıktaki hem lateks hem de vinil eldivenlere göre 2-3 kat daha dayanıklıdır. Yüksek maliyetli olması ve ele tam oturmaması ve geri dönüşümsüz olması dezavantajdır.
Önceden var olan veya sonradan gelişen egzema gibi cilt rahatsızlıkları da eldiven seçimini etkilemektedir. Lateks eldiven kullanımına bağlı olarak egzema ya da aşırı duyarlılık reaksiyonlarına karşın eczane laboratuvarlarımızda vinil veya nitril nitelikteki eldivenler de bulundurulmalıdır. Eczane laboratuvarlarında çalışanların birinde lateks hassasiyeti çok yüksek seviyede ise yüzeyler ya da cihazlarda lateks birikimi söz konusu olacağından diğer laboratuvar çalışanlarının da lateks eldiven kullanmaması gerekebilir.
Ayakkabı-Terlik-Galoş: Laboratuvarlarımızda su geçirmeyen tamamı kapalı terlik veya ayakkabı önerilir. Laboratuvarda giyilen ayakkabıların ön tarafı muhakkak kapalı olmalıdır. Sadece laboratuvarda giyilmek amacıyla kullanılan ayakkabının yanı sıra, kapalı terlikler veya galoş kullanılabilir. Tek kullanımlık galoşlar için atık kutuları bulundurulmalıdır.
Maske-Siperlik-Gözlük: Laboratuvarlarımızda maskeler temelde sıçramalara, tozlar ile kimyasal gaz ve buharlara karşı kullanılır. Bu amaçla farklı tipte maskeler mevcuttur. Uluslararası kaynaklarda genel olarak maske ile “cerrahi maskeler” tanımlanırken, partikülleri ya da gazları mekanik olarak filtre edebilen respiratör tipi maskelerde mevcuttur. Katı veya sıvı kimyasallardan oluşan toz ve sıvı zerreciklerden etkilenmeleri önlemek amacıyla dizayn edilmiş, kullanımı pratik, cilde uyumlu maskelerdir. Sırasıyla; FFP1, FFP2, FFP3’ tür.
FFP1: Su, yağ bazlı toksik olmayan toza ve neme karşı kullanılır (P1: Düşük verim). FFP2: Su ve yağ bazlı toksik toza, neme ve dumana karşı kullanılır (P2: Orta verim). FFP3: Su ve yağ bazlı toza, neme ve dumana karşı kullanılır (P3: Yüksek verim). Bizler risk durumuna göre bu tip maskelerden seçip kendimizi ve çalışanlarımızı korumak durumundayız. Güvenlik gözlükleri polikarbonat lenslerden imal edilir. Yandan korumalı türleri de mevcuttur. Gözlük üzerine takılabilir. Keza siperliklerde yüzü ve sıçrama ve saçılmalara karşı korur. Bizler ve teknikerlerimiz, çalışanlarımız eczanelerimizde yaptığımız işe bağlı olarak kimyasal, mekanik yaralanmalara açık durumdayız. Uçuşan büyük ya da küçük parçalar, gaz, toz, sıvı, buhar gibi materyallere karşı gözümüzü ve solunum yolumuzu korumak zorundayız.
Düzenleyen: Ecz. Zeki Erdinç Ülker
Kaynaklar:
Laboratuvar Teknikleri ve Güvenliği- Prof. Dr. Mustafa Tayar, Dr. Öğr. Üyesi Nihat Telli, Dr. Öğr. Görevlisi Kader Çetin
T.C. Sağlık Bakanlığı Laboratuvar Güvenliği El Kitabı
İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Laboratuvarlarda Kimyasal Güvenlik Kuralları-Lab Akademi
