Makale & Formül
Sterilizasyon - Dezenfeksiyon ve Aseptik Çalışma - 1
Değerli meslektaşlarım, iki bölüm halinde yazmayı düşündüğüm bu haftaki yazımın konusunu, eczanelerimizde mevcut olan laboratuarlarımızda uygulanması mümkün olan sterilizasyon, dezenfeksiyon yöntemleri ve aseptik çalışma ortamı sağlayabilmenin yöntemleri oluşturmakta.
BÖLÜM-1
STERİLİZASYON-DEZENFEKSİYON VE ASEPTİK ÇALIŞMA
Sterilizasyon, bir madde veya çözeltideki hastalık yapan veya yapmayan tüm mikroorganizmaları kesin bir şekilde öldürmek anlamına gelir.
Dezenfeksiyon, patolojik (hastalık oluşturan) mikroorganizmalar veya bunlara ait toksinlerin yok edilmesi işlemidir. Dezenfektan olarak kimyasal maddeler kullanılırken sterilizasyon için su gibi zararsız dezenfektan maddeler de kullanılabilir.
Aseptik deyimi ile, işlem esnasında ortamdaki mikroorganizma adedini en düşük seviyede tutarak preparatın mikropla bulaşmadan elde edilebilmesi anlaşılır.
Sterilizasyon, çözeltiler veya maddeler üzerinde yalnızca mikropları yok etmek amacıyla yapılan bir işlemdir. Bu işlemden dolayı preparata veya preparat içindeki etken maddelere herhangi bir zarar verilmemelidir. Bu konu göz önüne alınırsa her maddenin özelliğine en uygun (en az zararlı) sterilizasyon yöntemi seçilmelidir.
STERİLİZASYON YöNTEMLERİ
- Isı ile sterilizasyon
1-Yaş ısı ile sterilizasyon.(Basınçlı buhar ile)
Yaş ısı ile sterilizasyon denince, basınç altındaki doymuş su buharı ile 116 C'de en az yarım saat ve 121 C -/+ 1'de en az 20 dakika sterilizasyon anlaşılır. Bu yöntem ile etken madde zarar görmediği taktirde, sterilize edilemeyecek madde, öldürülemeyecek mikroorganizma yoktur. Basınç altında buharla sterilizasyon için kullanılan cihazlara OTOKLAV denir.
Otoklav, basınçlı su buharı ile doymuş bir ortamda 121 santigrat derece sıcaklıkta 15-20 dakikada sterilizasyon yapar. 1879'da Charles Chamberland tarafından icat edilmiştir. Otoklav ismi Yunanca auto- (kendi kendine) ve Latince clavis (anahtar) kelimelerinden türetilmiştir ve "kendinden kilitli cihaz " anlamına gelmektedir.
Mikropları yok etmek amacıyla laboratuvar ve ameliyathanelerde kullanılır. Aynı zamanda mikropları yok ettiği için meyve ve sebze konservesi yapımında da yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Otoklav içerisinde sterilizasyonda dikkat edilmesi gereken ilk şart, cihazdaki havayı atıp maddeleri buharla tam temasa geçirmektir. Cihaz içerisinde hava kalırsa havanın sterilize edilecek maddeye vereceği ve geçireceği ısı enerjisi çok az olacağından sterilizasyon için uzun zamana ihtiyaç olacaktır. Uzun zaman ısıda kalan maddelerin bozulduğu da bilinmektedir. O halde sterilizasyon derecesine erişme zamanını kısaltmak ve sterilizasyon müddeti sonunda da çözeltileri kısa zamanda oda ısısına getirmek lazımdır. Bunun için;
a-Buhar basıncını artırıp dolayısıyla dereceyi yükseltmek,
b-Maddeleri, sterilizasyon süresi sonunda hemen soğutmak, yani kendi kendine soğumaya bırakmamak gerekir. çünkü bu süreç uzun zaman aldığı için birtakım maddelerde bozulmalara yol açar. (örnek; otoklavda kendi kendine soğumaya bırakılan glikoz solüsyonları sararır.)
Sterilizasyon sonrasında şişeleri çabuk soğutmak için modern otoklavlarda solüsyon şişeleri üzerine gittikçe soğuyan su fışkırır. Solüsyon şişeleri, sıcaklık 100 C'ye ve şişe içi basıncıda eşit hale gelmeden otoklavdan çıkarılırsa bütün şişeler patlar.
Otoklav kontrolünde birçok yöntem kullanılmaktadır. Bunlar içerisinde; belirli sıcaklıkta eriyen maddelerle yapılan kontroller, indikatörler ile kontrol, kaydedici termometrelerle kontrol, bakteri kültürü ile kontrolleri sayabiliriz.
Otoklavlar buharı veriş yönlerine göre ikiye ayrılırlar:
- Buharı alttan yukarı doğru veren dik otoklavlar
- Buharı yukarıdan aşağıya veren yatay otoklavlar
Dik otoklavlar suyu kendileri kaynatarak buhar yaparlar, yatay otoklavlar ise yapılışlarına göre ya kendisi buhar yapar veya bugün modern cihazlarda olduğu gibi buharı dışarıdan alır.
Otoklavda sterilizasyonun esası maddelerin buhar ile temasa gelmesidir. Buna göre cihaz içerisindeki havanın atılması ve bunun yerini buharın alması lazımdır. Otoklav içindeki havayı buharın kendisi atar. Buhar havadan hafiftir. Dik otoklavlarda cihazın tepesine doğru yükselen buhar havayı da beraberinde götürerek atar. Yatay otoklavlarda ise üstten basınçla gelen buhar basınç dolayısıyla alttan çıkarken havayı da sıkıştırıp dışarı atar.
Yaş usulde (otoklavda) sterilizasyonu yapılamayacak maddeler:
1-Anhidr maddeler; yağlar, toz haldeki maddeler
2-115-120 C 'de bozulan çözeltilerle, bu ısıda vasıflarını kaybeden plastikler. (Not:Polietilen, polipropilen, poliasetil, PVC otoklavda sterilize edilebilir.)
Otoklavda (yaş ısı ile) sterilizasyonu yapılan maddeler:
115-120 -/+ 1 C'ye dayanabilen, su buharı ile bozulmayan bütün madde, alet ve sulu çözeltiler.
Devam edecek...
ıyi hafta dileklerimle.
Uzm.Ecz.Ahmet Nezihi Pekcan
Pekcan eczanesi - Konya
pekcanecz@gmail.com
Tel: (332) 3520657
http://www.majistralformul.com/
